Veilig op fietstocht: tips voor begeleiders van verenigingen, scholen

In groep fietsen is leuk en ontspannend. Maar een goede voorbereiding is een must. Of je er nu met een klas, een groep van de jeugdbeweging of met de seniorenverenigen op uittrekt, je hebt hetzelfde doel. Je wil zorgeloos fietsen en veilig op je bestemming geraken. Hoe begin je eraan en waaraan moet je zeker denken als je verantwoordelijk bent voor een groep fietsers?

Waar moet of mag je rijden als je in groep fietst?

Waar op de weg je moet of mag rijden, hangt af van de grootte van je groep. Hoe groter de groep, hoe meer verplichtingen om de groep te beveiligen. Er zijn verschillende regels voor

groepen met minder dan 15 fietsers
groepen vanaf 15 fietsers tot en met 50 fietsers
groepen vanaf 51 fietsers

Wegkapiteins zijn zeker aan te raden als je met een groep vanaf 15 fietsers op weg bent.

Alles over 'plaats op de weg', wegkapiteins en begeleidende auto's lees je op deze pagina.

Alleen wegkapiteins mogen het dwarsverkeer stilleggen op kruispunten zonder verkeerstekens om de groep in zijn geheel te laten oversteken.

Voorbereiding fietstocht in groep

Tips voor een veilige tocht

1

Plan je route vooraf

Stippel een veilige route uit met zoveel mogelijk goeie fietspaden, autoluwe wegen en veilige oversteekplaatsen.
Ga vooraf op verkenning om de route uit te testen als je kan.
Er zijn tal van navigatie-apps en websites met veilige fietsroutes, zoals fietssnelwegen.be, fietsknoppunt.be, routen.be of komoot.com.

2

Las voldoende rustpauzes in op goeie locaties

Voorzie tijdens de toch stopplaatsen waar toiletten zijn, waar je kan drinken, eten of picknicken, eventueel met een schuilplaats voor regen of voldoende schaduw op een hete dag.
En vooral, een plek waar je veilig staat en waar genoeg plaats is voor de hele groep.
Las voldoende rustmomenten in op een lange tocht. Hou er rekening mee dat niet alle fietsers dezelfde conditie hebben.

3

Kies een ervaren kopman en goeie navigator

Wie op kop rijdt, communiceert met de rest. Kies iemand die de route kent of met ervaring in navigeren.
Als de kopman de route niet uit het hoofd kent, bevestigt die zijn gps of smartphone met de routeplanner vast op zijn fiets. Fietsen met je gsm of gps-toestel in de hand is gevaarlijk en verboden. Info fiets en gsm'en.

4

Vertrek met fietsen die in orde zijn

Zijn alle fietsen wettelijk in orde? Dan kan je veilig op pad: o.a. remmen, bel en reflectoren.
Voorzie vooraf eventueel een onderhoudsbeurt voor de fietsen. Vertrek niet met fietsen met versleten banden, smeer de kettingen nog eens,...
Geniet van maximaal fietscomfort met opgepompte banden, zadel op de juiste hoogte,..

Meer info en tips over verplichte fietsuitrusting, onderhoud en rijcomfort.

5

Vraag een thuisblijver om stand-by te blijven

Vraag vooraf iemand die beschikbaar wil blijven om je uit de nood te helpen als dat nodig is. Zeker als je een lange fietstocht maakt.
Een valpartij, fietspech of een ongeval vallen nooit uit te sluiten. Het kan dat iemand van de groep daardoor opgehaald moet worden.
Zeker als je met een groep kinderen een langere fietstocht maakt, is het handig dat je snel kan reageren en goed voorbereid bent.

Zichtbaarheid en bescherming voor de fietsers

Laat niets aan het toeval over. Heb je ook aan deze veiligheidstips gedacht om alle fietsers goed te beschermen?

Fluohesjes en fietshelmen
Verlichting als je in het donker fietst
Regenkledij, regenbroek (lange afstanden)
Bescherming voor de zon: zonnecrème, zonnepet, zonnebril
Fietsherstelmateriaal en EHBO-koffertje in je fietstas

Alles wat je moeten weten over fietshelmen en zichtbaarheid en fietsverlichting.

Tips om veilig in groep te fietsen

Communicatie en signalen doorgeven binnen de groep

Voor de veiligheid is het allerbelangrijkste dat iedereen goed weet wanneer, waar en hoe hij veilig moet stoppen, remmen of in 1 rij gaan rijden.
Communiceer daarom met korte, duidelijke woorden die meteen aanzetten tot de juiste actie. Je kan ze makkelijk doorroepen: "stoppen", "remmen", "in 1 rij", "wachten", "trager". De begeleider die op kop rijdt of de andere begeleiders zetten de "communicatieketting" in gang.
Richtingsveranderingen kan je visueel doorbriefen door allemaal de linker- of rechterarm uit te steken.

Hou je aan de verkeersregels

Je moet je ook in groep aan de verkeersregels (voorrang op kruispunten, aan zebrapaden) en snelheidslimieten houden. Een belangrijk aspect voor de veiligheid van de groep. Maar ook voor de aansprakelijkheid en de verzekering in geval van een ongeval.
Iedere fietser moet alert blijven in de groep. Volg nooit blindelings je voorligger. Brief de fietsers duidelijk voor je vertrekt. Een verkeerssituatie kan elk moment veranderen.
Niemand mag door het rood fietsen. Ook niet als al een deel van de groep is kunnen oversteken en het licht verspringt plots. Dan wacht je tot het weer groen wordt.

Vaste plaats, onmiddellijk communiceren en reageren

Geef iedereen een vaste plaats in de groep. Iedereen behoudt zijn vaste plaats gedurende de hele fietstocht. Zeker als je fietst met kinderen of een groep die weinig ervaring heeft met samen te fietsen.
Geef de fietsers ook een vaste partner en een vaste rij (linker- of rechterrij) op plekken waar ze per 2 rijden.
Spreek af dat iedereen meedoet en onmiddellijk reageert om de instructies snel door te geven binnen de groep, bv. "stoppen", "arm uitsteken", "1 rij".

Genoeg veiligheidsafstand en toch compact blijven

De fietsers houden +/- 1 meter onderlinge afstand en +/- 0,5 meter zijdelingse afstand als ze met twee naast elkaar rijdt.
Blijf steeds goed gegroepeerd fietsen. Zorg dat er geen gaten vallen en dat je één compacte groep blijft. De begeleiders houden dat mee in de gaten.
Op veel plaatsen (op de rijbaan of op fietspaden die breed genoeg zijn) mag je per 2 fietsen. Doe dat alleen als het rustig en veilig genoeg is. Dat maakt de groep compacter.
Maar in drukke omgevingen en met kinderen of weinig ervaren fietsers is het soms veiliger om de hele tijd achter elkaar te rijden.

Leer vlot en veilig ritsen: van 2 rijen naar 1 rij, en omgekeerd

De eerste fietser van de linkerrij versnelt om vóór zijn rechterpartner in te voegen. De fietser van de rechterrij vertraagt tot er een fietslengte ruimte voor hem vrij is. Hij laat zijn inkerpartner invoegen.
Doe dat beurtelings volgens het ritsprincipe, zodat er vlot 1 lange rij gevormd wordt.
Iedereen laat opnieuw een fietslengte veiligheidsafstand van zijn voorligger.
Om terug naar 2 rijen te gaan, doe je het omgekeerde. Oefen het ritsen voor vertrek in een verkeersvrije omgeving (zeker met kinderen!).

Stop alleen als het veilig kan en echt moet

Soms moet het eerste deel van de groep wachten op het tweede deel. Bv. als een verkeerslicht op rood springt.
Als je moet wachten op elkaar, beslist de begeleider die op kop rijdt waar. Stop alleen als het écht nodig is en als je een veilige plaats vindt die ruim genoeg is voor de groep, zonder hinder te veroorzaken voor andere weggebruikers.
Stoppen en weer vertrekken in groep is niet makkelijk en een risico voor valpartijen.
Vaak is het veiliger en voldoende om even te vertragen tot het tweede deel van de groep weer aangesloten is.

Hoeveel begeleiders heb je nodig voor een groep fietsers?

Aantal begeleiders

Het aantal begeleiders dat je nodig hebt, hangt af van de grootte van de groep en de fietservaring.
Zorg voor +/- een begeleider per 5-6 fietsers, vooral bij grote groepen kinderen of bij groepen met weinig fietservaring.

Brief de begeleiders voor vertrek en overloop de afspraken

Verduidelijk voor iedereen wie op kop rijdt. Wissel het telefoonnummer van de hoofdverantwoordelijke/kopman uit.
Licht de communicatiesignalen en de manier waarop jullie gaan communiceren duidelijk toe.
Spreek af wanneer jullie in 1 rij of per 2 zullen rijden.
Benadruk dat de verkeersregels gevolgd moeten worden.
Maak afspraken over wachten op elkaar als de groep om bepaalde redenen soms gesplitst wordt. Waar, wanneer, alleen op veilige plekken,..

Taken van de begeleider op kop

Duid een kopman aan die ervaring heeft met navigatie of de route vanbuiten kent.
De kopman moet goed kunnen anticiperen en is best een ervaren fietser die bovendien snel kan beslissen en goed kan communiceren.
De meeste communicatie vertrekt vanuit de kopman naar achteren toe "stoppen"," remmen", "op 1 rij", linker of rechterarm uitsteken.
De kopman geeft het tempo aan. Rij niet te snel en laat minder ervaren fietsers vooraan in de groep rijden.

Taken van de begeleiders in het midden

De andere begeleiders fietsen in het midden verspreid tussen de groep.
Ze zien erop toe dat de communicatie goed doorstroomt.
Ze zorgen ervoor dat de groep compact blijft en veilig fietst. Ze sturen bij waar nodig: "aansluiten", "afstand", "ritsen".
Als het tempo te hoog ligt, spelen ze dat naar de kopman door "trager".
Ze geven door wanneer de kopman moet "wachten" (rood licht, lekke band, ketting).
Ze grijpen in en en nemen beslissingen als er zich een probleem voordoet in het midden van de groep.
Ze letten erop dat de groep zich aan de verkeersregels houdt (bv. voorrang verlenen waar nodig).

Taken van de begeleider achteraan

Duid aan welke begeleider de groep afsluit en als laatste rijdt.
Hij bewaart bijkomend het overzicht over de groep.
En zorgt ervoor dat er niemand achter blijft.

Op deze pagina eventueel een download zetten met de tekst in word ( voor okra, leerkrachten, jeugdleiders?)

Vraag 1/4

Mag het 2de deel van de groep door het rode licht rijden om samen te blijven als het eerste deel overstak toen het nog groen was?

Vraag 2/4

Ben je verplicht om op het fietspad te rijden met een groep van 25 fietsers?

Vraag 3/4

Moeten er wegkapiteins en begeleidende auto's bij de groep zijn als je met 60 kinderen op fietstocht gaat?

Vraag 4/4

Moet je voorrang van rechts verlenen op een kruispunt zonder verkeerstekens als je in groep fietst?

Bron: wegcode art. 41.3.2, art. 43bis.

Update: 22.03.2025